uitgestelde rouw

Ik luister naar de muziek van Stef Bos.
In zijn song "is dit nu later?" vertelt hij over zijn jeugd, zijn blik op later, de illusie van het grote geluk.
Over zijn uiteindelijke teleurstelling van het volwassen leven, wat het leven hem gebracht heeft.

Je kan alleen maar teleurgesteld zijn als je ergens een voorstelling van hebt gemaakt die mooier was in je gedachten dan in werkelijkheid is gebleken.
Iedereen maakt wel een voorstelling over hoe het later zou zijn, dagdromen terwijl je jong bent.
Ik mijmer wel eens over vroeger, over de tijd dat ik droomde over later...
Romantiseren en fantaserend over mijn toekomstige vriendje, een baan, huisje boompje beestje.

Niemand plant op zijn levenspad een ernstige ziekte, scheiding of een overlijden.
Toch is mijn moeder op jonge leeftijd overleden.
Toch ben ik na een huwelijk van 13 jaar gescheiden.
Toch ben ik ernstig ziek geworden.


Er was en er is verlies.
Ik heb door ervaring geleerd dat je ongeacht de grootte van je verlies, tijd moet nemen om erbij stil te staan.
Te erkennen dat er verlies en pijn is, te rouwen, waarbij je de pijn doorleeft,
waarna uiteindelijk verwerking en heling kan plaatsvinden.

Er was vroeger bij mij op school geen extra aandacht voor mij als kind nadat mijn moeder was overleden.
Als kind werd je niet gezien, ík voelde me niet gezien.
Er was geen kindergroepje waarbij ik kon vertellen over de nachtmerries en eenzame huilbuien. Ook geen activiteiten waarbij ik via spel en andere creatieve werkvormen kwam tot het verwerken van verdriet. Hoe anders en goed is nu de begeleiding op de school waar met aandacht, kennis en liefde gekeken word naar wat het kind nodig heeft na een verlies van vader of moeder.
Deze kinderen voelen zich gezien en doorlopen een natuurlijk proces van rouw die in goede banen wordt geleid.
Dat is nodig omdat je na een traumatisch verlies kunt verdwalen in het woud van emoties.
Dit is vaak een valkuil bij volwassenen, te denken dat het vanzelf overgaat en dat je het wel alleen  kan. Je hebt het zelf te verduren, maar je hoeft het niet alleen te doen.

Ik herinner me dat ik na het overlijden van mijn moeder graag naar school ging.
Daar voelde ik het gemis van mijn moeder niet.
Daar kon ik 'normaal' zijn.
Daar had ik elke dag plezier en was ik de clown van de klas.
Vol bravoure liep ik rond, de lach verdween niet van mijn mond.
Eenmaal thuis werd ik geconfronteerd met het verdriet van mijn vader.
En werd ik ingezet om mee te helpen met het huishouden, zoals het ophangen van de was en aardappels schillen. Maar ik wilde net als mijn vriendinnetjes gaan spelen...

Ieder lid van het gezin heeft zijn eigen herinneringen, een eigen verhaal, hun eigen verdriet.
Er werd bij ons thuis niet meer gesproken over mijn moeder na haar overlijden.
De gezinszorg nam intrek in ons huis, nooit zonder wit schort aan.
Het maakte veel indruk op mij. Alles was zo anders...
Als kind wil je je ouders geen verdriet bezorgen, vooral niet een ouder die verdrietig is.
Je wil als kind die ouder ontlasten. Waardoor je wenselijk gedrag gaat vertonen.
Ik heb me gedurende mijn pubertijd nooit een keer verzet tegen mijn vader.
Hij boezemde ontzag in, ik zou ervoor zorgen dat ik geen reden was voor extra verdriet of boosheid van mijn vader.
Dus deed ik voor schooltijd de was in de machine en kwam ik vanuit school direct naar huis om de piepers te schillen, zodat hij deze bij thuiskomt direct op het vuur kon zetten.

Als je na een groot verlies gewoon blijft doen  alsof er niets aan de hand is, schuif je het rouwen, het stilstaan bij je verdriet, uit.
Zonder rouw is er geen heling.


stagnatie door uitgestelde rouw 

© Ellen Selder Berens
Een groot verlies was het gemis van warmte, liefde, bescherming en wijsheid van mijn moeder in mijn leven na haar overlijden.
Ik heb vaak gedacht aan hoe het zou zijn geweest als ze was blijven leven.
Wat voor moeder zou ze zijn geweest voor mij in mijn puberjaren?
Zouden wij samen ook hebben gewinkeld om mijn eerste Bh.tje te kopen, en dat vieren met een gebakje?
Zou zij mij vertelt hebben over de veranderingen die mijn lichaam moest doorstaan om van een jong meisje naar een jonge vrouw te veranderen?
Toen het gebeurde kwam ik als jong meisje overstuur van school met buikpijn thuis in een leeg huis.
Hoe was ons contact onderling geweest als ik haar op volwassen leeftijd had gekend?
Wat voor Oma zou ze zijn zijn geweest voor mijn 2 kinderen?
Zou ze trots op mij zijn?



Zo rond mijn 32e jaar liep ik vast in mijn werk met ouderen.
Ik werkte in een verzorgingshuis voor somatische ouderen, later op een gesloten afdeling voor dementerenden.
De bewoners waren vaak vrouwen, op een of andere manier
leven vrouwen langer dan de man.
Ik zag in elke vrouw de lieve dame die mijn moeder had kunnen zijn, en ik hechtte me snel aan de bewoner.
Er is niets mis met empathie en liefde voor de mensen waar je mee en voor werkt, het is zelfs wenselijk, maar als het je professionele handelen gaat beïnvloeden, krijg je een probleem.


Het probleem was dat ik telkens overmand was door verdriet als er een bewoner overleed.
Alsof ik weer door de pijn en het verdriet heenging, dat ik had als kind, na het overlijden van mijn moeder. Ik kon niet aan haar denken zonder te huilen.
Ik had ook geen foto van haar in mijn huis opgehangen, dit was te confronterend.
Het kwam zelfs zo ver dat mijn collega's mij s'avonds thuis opbelde als er een bewoner was overleden, zodat ik me er op voor kon bereiden voordat ik naar mijn werk kwam.
In een gesprek met de psycholoog werd duidelijk dat ik last had van uitgestelde rouw.
Op het moment dat mijn moeder overleed was ik amper 11 jaar en leefden we in de beginjaren '70.
Er werd binnen ons gezin geen uiting gegeven aan ons verdriet. Er werd ook niet gesproken over gevoelens en emoties, dat was veel te ingewikkeld.
Ik neem het mijn vader achteraf niet kwalijk, als je beter weet, doe je beter.


onomkeerbaar verlies
Een overlijden is een onomkeerbaar verlies.
Maar er is ook verlies bij leven.
Soms kun je blijven zoeken naar dingen die je verloren hebt, maar er komt een moment dat je moet accepteren dat je het nooit meer zal vinden, of altijd in een andere vorm.
Verlies hoort bij het leven, niemand ontkomt aan verlies.
Er zijn veel soorten van verlies. Groot en klein.
Iedereen heeft recht op erkenning van zijn/haar eigen verlies, daarmee bedoel ik dat je ook recht van spreken hebt als jouw verdriet klein lijkt in verhouding met dat van een ander.
Deze erkenning is belangrijk in het proces van rouw.
Er staat geen tijd voor het verwerken van verlies.
Je rouwt op je eigen manier en op je eigen tempo.
Je maakt 2 stappen voorwaarts om weer 1 stap terug te zetten, dit proces is constant aan beweging onderhevig. Het is een dubbel proces.
Dan sta je stil bij het verdriet en ben je ondergedompeld in de emotie van rouw, de volgende dag sta op je werk en ben je bezig met de dynamiek van de dag.
Alsof je in zee ligt en machteloos meedeint op de beweging van de golven.
Af en toe wordt je letterlijk van voor naar achteren geslagen.
Het kenmerkende van verlies is, is dat je het niet kwijt had willen raken. \
Je had het nog niet willen missen.

Soms denk je dat je niet zonder datgene kunt wat je verloren hebt.
Achteraf blijkt, na een periode van rouw en verdriet, dat je toch weer verder kunt.
Soms ervaar je na een verlieservaring dat je gegroeid bent als mens, dat je er sterker bent uitgekomen.
Je kunt groeien in de manier hoe je omgaat met verlies in je leven, dat je een manier vindt waardoor je verder kunt met je leven.
Er is altijd perspectief bij verlies en ingrijpende veranderingen,  zelfs de herinnering aan het geleden verlies kan veranderen in de loop der jaren.


verwerkingskunst

20 jaar jaar het overlijden van mijn moeder kwam ik terecht bij een rouwbegeleider, en doorleefde ik alsnog het proces van rouw. Verlate rouw.
De pijn en het gemis van verlies slijt in, het raakt verweven met je leven.
Ik ging door het proces van verdriet en pijn heen om te komen tot de kern,  daar waar mijn pijn lag opgeborgen, ver weg gestopt.
Tijdens de therapie werd mij voorgesteld brieven te schrijven aan mijn moeder,
en deze voor te lezen alsof zij tegenover mij zat.
Brieven waarin ik haar vertelde hoe het met mij ging en hoe goed mijn kinderen het deden op school, dat ze zo lief waren.
Wat was ik vroeger jaloers op mijn vriendinnen waarvan hun moeder met regelmaat hun kinderen kwamen knuffelen.
Ik fantaseerde over mijn moeder dat zij als trotse Oma vast en zeker mijn kinderen zou overladen met liefde en aandacht en heel erg zou verwennen.

De wens van de gedachte.., door het schrijven van de brieven aan mijn moeder voelde het voor even alsof ik haar kon terughalen.
De brieven zijn verscheurd, de herinnering blijft.
Schilderij Brief aan mijn moeder 1
©Ellen Selder Berens
Ik heb daar geleerd met haar verlies om te gaan op een manier die niet belemmerend is voor mijn dagelijkse functioneren.
Nu bijna 50 jaar later 'praat' ik nog altijd tegen mijn moeder, vanaf haar portret dat aan de muur in onze huiskamer hangt (dat ik zelf geschilderd heb) kijkt ze naar mij met goedkeuring in haar ogen.
Ik maakt een schilderij met een vlieger, waar een brief aan is vastgemaakt, geïnspireerd door het gelijknamige lied "De Vlieger" van Andre Hazes Senior.
Verwerking door middel van beeldende expressie is de manier die ik toepas in mijn leven bij verlies.
Ik maak met mijn hoofd en handen wat er leeft in mijn hart.
                                       
                                                                 ==============gelukkig bewust===💚💚


10 opmerkingen:

  1. Wat goed onder woorden gebracht met alle facetten die een kind moet doorleven met het verlies van de moeder op jonge leeftijd en die rol van de vader.
    Ik zou zo graag willen dat de vriendin van mijn zoon dit wilde lezen.

    Twitter
    @csiacs

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Beste Annuska,
    Ik ken je persoonlijke verhaal niet, maar lees uit je reactie dat je graag je verhaal wil delen met je zoon/schoondochter.
    Praten over verleden en/of verlieservaringen kunnen soms zo zwaar beladen zijn, dat het makkelijker lijkt om het gesprek dan maar niet aan te gaan.
    Vaak speelt het later een grote rol, waardoor het lijkt alsof je niet verder kunt.
    Iedereen gaat op zijn eigen manier om met verlies, een gesprek hierover is niet te forceren. Ik hoop voor jou dat je een manier vind om je verhaal te delen met zij die belangrijk voor je zijn.
    Hartgroet Ellen

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Mooi geschreven Ellen, goed dat je dat prachtige schilderij van haar maakte.
    De vlieger en de brief voor je moeder, wat een rouwverwerking kan doen.
    Heel mooi.

    Twitter
    @voeten1

    BeantwoordenVerwijderen
  4. Dankje wel voor je mooie reactie,
    Hartgroet Ellen

    BeantwoordenVerwijderen
  5. Ik lees @gelukkigbewust en vond het goed en troostend.

    Twitter
    @csiacs

    BeantwoordenVerwijderen
  6. Fijn om te lezen dat mijn woorden troostend voor jou zijn.
    xx
    warme groet Ellen

    BeantwoordenVerwijderen
  7. Diep respect Ellen, ik heb het gelezen.

    Twitter
    @angenita_tweets

    BeantwoordenVerwijderen
  8. Wat een mooi compliment, dank je wel hiervoor.
    xx
    Warme groet Ellen

    BeantwoordenVerwijderen
  9. Mooi Ellen, ik herken veel hoewel we een andere geschiedenis hebben.

    Twitter
    @DorinevdH

    BeantwoordenVerwijderen
  10. Fijn te horen dat je veel herkent in mijn verhaal, al hebben we een andere geschiedenis.
    Ieder heeft zijn eigen verhaal, maar verdriet door verlies en rouw is universeel.
    De (h)erkenning van anderen voor jouw verlies/verdriet is heel belangrijk.
    Warme groet Ellen

    BeantwoordenVerwijderen

Dank voor je reactie.

Groet,
Ellen